6 Haziran 2020 Cumartesi

Ramazan Bayramı mı? Şeker Bayramı mı?

Ramazan Bayramı ve Şeker Bayramı tartışması her bayram gündeme geliyor. Doğru kullanım hangisidir, konunun tarihî ve lingüistik boyutları nasıldır? Bu konuya bir bakalım istedim, ilgilenirseniz buyurunuz:
+İslami literatüre bakıldığında, adı bizde tartışmalı olan bu bayramın adı aslında Fıtr Bayramı'dır. Arapçası İydü'l-Fıtr olan bayram İslam dünyasının hemen her coğrafyasında bu adla bilinir. İngilizce'deki kullanımı da Arapça'dan alınmış şekliyle Eid al-Fitr olarak yerleşmiştir. 
+Bayramın Arapça/orjinal adındaki Fitr kelimesi, "iftar" ve "fitre" kelimeleriyle akrabadır; hepsinin kökü Arapça'da "fatr" kelimesidir, o da "kesmek, yarmak, ikiye ayırmak, yaratmak, icat etmek" anlamlarına gelmektedir. İftar, orucu kesmek manasındadır. 
+Ramazan ayı içinde fitre verildiğini biliyoruz.Kelimenin orijinali "fıtr sadakası"dır,Ramazan ayını yaşamanın, onun mükâfat ve bereketinden faydalanmanın bir "şükran" belirtisi olarak ihtiyaç sahiplerine verilir.Ramazan sonrasındaki 3 günlük bayram, işte bu "şükran"ın bayramıdır 
+Meseleye biraz yaklaştık:
Yani bu bayramın adı, aslında, "Şükür Bayramı"dır ve eski zamanlarda bu bayrama Türkçe yazılı kaynaklarda İydü'l-Fıtr denilirken, halk arasında "Şükür Bayramı" (ve küçük bayram) kullanımı yaygınlaşmıştır.

Zurnanın zırt dediği yere gelmiş durumdayız 
+Şükür kelimesi Arapça kökenli bir kelimedir ve yine Arapça kökenli olan Şeker ile aynı şekilde yazılır. Kelimenin şükür mü, şeker mi olduğu bağlama göre belli olur veya (sesli harflere karşılık gelen) harekelerle tespit edilir. Hareke yoksa şükür ve şeker yazımı birebir aynıdır. 
+Şükür ve Şeker kelimelerinin eski yazıda nasıl yazıldığı hk öncelikle Kamus-i Türki lügatine müracaat edelim. Ali Sami Yen'in babası olan Şemseddin Sami tarafından kaleme alınan bu sözlükte yer alan Şeker ve Şükür maddelerinin görüntüleri ektedir (Kelimeler kırmızı işaretli)
+Şeker ve Şükür, eksi yazıda Şın-Kef-Rı harfleriyle, شکر şeklinde yazılır. Hareke nadiren kullanıldığı için, bu 2 kelimenin okunuşunda karışıklık olmuş ve bayramda Şeker ikramının da etkisiyle "Şükür Bayramı" kullanımı "Şeker Bayramı"na dönüşmüştür. 
+Şeker Bayramı kullanımıyla ilgili olarak birkaç lügate, Şemseddin Sami'nin Kamus-i Türki'sine ve Ahmet Vefik Paşa'nın Lehçe-i Osmânî'sine bakalım. Ş.Sami İyd-i Fıtr'ı "Şeker Bayramı" olarak tanımlamış, A.Vefik Paşa da "Şeker Bayramı -Fıtr" şeklinde tanımlamış.Bkz Kırmızı kutular
+"Şeker Bayramı" kullanımı eski yazı başka lügatlerde de var. Bu platformda akademik bir platform olmadığı için detaylara girmeden 2 başka sözlükten ilgili kullanımlara ait 2 görüntüyü daha paylaşmak istiyorum, eski yazı okuyanlar açıklamalara bakabilirler.
+Eski lügatlere bakıldığında "Şeker Bayramı" ve "Ramazan Bayramı" tabirlerinin eşanlamlı olarak kullanıldığını görüyoruz. Şöyle bir soru sorulabilir: bu eski yazı metinlerdeki Ş-K-R kelimelerinin Şükür değil de Şeker olduğundan nasıl emin olabiliyoruz?

Esasında doğru bir soru 
+Böyle bir konu gündeme geldiğinde bakılacak kaynak bellidir: Redhouse'un Lexicon'u. Redhouse Türkçe kelimelerin yanında latin harfli okunuşlarını da gösterdiği için, kelimelerin okunşu hk olağanüstü faydalıdır. Öncelikle Redhouse Lexicon'undaki Şeker ve Şükür maddelerine bakalım
+Redhouse Lexicon'daki (Türkçe-İngilizce Lügat) Şeker ve Şükür maddelerini kırmızı kutuya aldım. Görüleceği üzere Şükür ve Şeker aynı yazılmakta ama farklı okunmaktadır. Ayrıca Redhouse Şeker maddesinin altında "- Bayramı" girişiyle "Şeker Bayramı"nı da tanımlamıştır -alt tarafta
+Redhouse'dan bu alıntıları yaptığım Lexicon 1890'da basılmıştır ama kendisinin 1861de basılmış Kitâb-ı Lehçetü'l Maâni adlı daha dar kapsamlı bir başka sözlüğü de vardır.Şeker Bayramı ifadesini o sözlükten de kontrol ettim.Bayram maddesi altında Şeker Bayramı: The feast of sugar
+Sonuç olarak;
İslami açıdan bu bayramın ismi Fıtr Bayramı'dır.
Şeker veya Ramazan bayramı kullanımlarının ikisi de sadece Türkçe'ye mahsustur. İslami gerekçelerle "Şeker Bayramı" ifadesine karşı çıkmayı anlaşılmaz ve abes buluyorum, tartışması yapılacak bir konu gerçekten değil. 
+Konuyu kapatmadan, 1913'de basılmış olan ilk İslam Ansiklopedisi'ne de baktım (Brill), orada da "Şeker Bayramı" kullanımı yer alıyor.Diyeceğim: bu Şeker Bayramı ifadesi sonradan "seküler mahalle" tarafından uydurulmuş bir kullanım değildir,Osmanlı'dan beridir var sevgili dostlar
+İsteyen Şeker Bayramı, isteyen Ramazan Bayramı desin, bu farklar üzerinden kültürel bir yarılma oluşturmaya çalışmak bence doğru değil.
Tartışmaya girmeksizin, herkesin bayramını kutluyorum.
Ramazan Bayramı'nız şeker tadında geçsin 😀
Aileniz ve sevdiklerinizle nice bayramlara.. 
+Bayramın gereklerini yapalım, adı o kadar mühim değil:
Kinden, nefretten arınalım.Dargınlıklara, kırılganlıklara son vermek için bayram vesile olsun.Ölmüşlerimizi, hayattaki büyüklerimizi hatırlayıp arayalım.İhtiyaç sahiplerini maddi-manevi sevindirelim. Güçsüzlere yardım edelim 
+Konunun kapanmış olduğunu düşünüyordum, ama epey itiraz geldi. Osmanlı döneminde "Şeker Bayramı" kullanımına dair bulacağım başka kaynakları da eklemeye karar verdim. Z. Duckett Ferriman'ın Turkey and the Turks (1911) eseri, s.165, bkz. "Shekher Bairam"
+Redhouse lügatini ve sair Avrupalı kaynakları beğenmeyenler için Türkmenistan'da resmi tatil günlerini gösterir (eski tarihli) bir tablo.

Bakınız ne yazıyor: Ramadan or Seker Bairam (Eid al Fitr)

Eskilerde hem Ramazan bayramı kullanılıyor, hem de Şeker Bayramı. İkisi de var!
+Türkmenistan'ı tanıtıcı bir broşürden anlıyoruz ki orada da hem Ramazan Bayramı hem de Şeker Bayramı kullanımı var

Türkmenistan'da da var olması Şeker Bayramı ifadesnin çok eski/köklü olduğunu gösteriyor

Kültürel coğrafyamzda 2 kullanım da var ve yaygın
seakinglibrary.com/uploads/2/5/0/…
+Encyclopedia Britannica'nın 1911'de basılan 11. Edisyon'undan "Bairam" maddesinin görüntüsü ektedir
+16 Haziran 1916 tarihli The Schulenburg Sticker adlı Amerikan gazetesinde çıkan Müslüman bayramları ile ilgili küçük bir haber:

"Ramazan'dan sonra kutlanan Küçük Bayram veya Şeker Bayramı"

Kaynak
Kaynak
Etiketler:

24 Mart 2020 Salı

Uzay Yarışı: Sovyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri Arasındaki Yarışın Nefes Kesen Hikayesi!

Yüzyıllardır insanların merak konusu olan gökyüzü ve uzay, toplumları bu yönde çalışmaya itti. Uzaya seyahat edebilmenin yolunun roketlerle mümkün olabileceğini zaman içerisinde keşfettiler ve roketin icat edilme süreci de uzay seyahatlerinin tarihi temelini oluşturdu.

Roketlerin Kısa Tarihi

Dolaylı kaynaklara göre ilk roket, basit biçimde barut doldurulan bambu boruları ile ‘ateş oku’ denilen bir şekilde 1045 yılından önce Çinliler tarafından icat edildi. Sonradan 1650 yılında Polonyalı ateşli silah uzmanı Kazimierz Siemienowicz bir roket planının çizimi yaptı.
Çinli askerler, "ateş-ok" dedikleri, barutlu roketlerle çalışan oklar kullandılar.
Çinli askerler, "ateş-ok" dedikleri, barutlu roketlerle çalışan oklar kullandılar.
Gelişmeler 11-18. yüzyıl arasında çok hızlı olmasa da 19. yüzyıla gelindiğinde Avrupa ve Amerika’da roket alanında hızlı gelişmeler yaşandı ve mucitler bu alana katkı sağlamaya girişti. İtalya ve Britanya’da belirli mucitlerin uzaya bir roket gönderme denemeleri kaynaklarda var. Avrupa bu alanda çalışmalar yaparken, diğer ülkeler de farklı yöntemlerle roketlerin gelişimine katkı sağladı. Rus bilgin Tsiolkovsky, 1903 yılında tepkili itme sistemiyle füze sistemleri üzerine çalışmalar sürdürerek günümüzdeki sistemlerin temelini attı. Sıvı hidrojen ve oksijenle çalışan motorun kullanım mekanizmasını çizimlerle aktardı.
Tsiolkovsky tarafından yapılan çizimler
Tsiolkovsky tarafından yapılan çizimler
Smithsonian Institute
20.yy' a gelindiğinde bu gelişime tarihi bir sıralamayla bakacak olursak, gelişmeleri şu şekilde sıralayabiliriz;
  1. Amerikalı fizikçi ve mühendis Goddard 16 Mart 1926 tarihinde Worcester'da ilk sıvı ergollü roketi fırlattı. Bu roket 2,5 sn havada kaldı, 12,5 m'ye yükseldi ve 56 m uzağa düştü. İlk roket motoru tasarımını yaptı.
  2. Alman roketçiliğin kurucusu H. Oberth 1927’de Uzay Yolculuğu Derneğini kurdu. 2.Dünya Savaşı'nda Alman ordusu için V-1 roketlerini, asistanı Braun ile yaptılar. Kendisi ilerleyen yıllarda Apollo projesinde görevler aldı.

Soğuk Savaş ve Uzay Mücadelesi

2. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası’na karşı birlik olan SSCB ve Amerika, savaş bittikten ve bazı konularda anlaşmalar sağlandıktan sonra 1947 yılı itibariyle, ideolojileri zıtlıklar içerdiği için ve lider olma politikalarının da etkisiyle ‘Soğuk Savaş’ dönemine girdi. Bu açık bir savaş değildi, daha çok bir prestij meselesiydi. ABD başkanı Eisenhower bu süreçte, "Uzay Yarışı" (İng: "Space Race") terimini ilk kullanan kişidir. Bu mücadele yaklaşık 18 yıl sürdü.
Bu mücadelenin gerçek bir mücadele olup olmadığına yönelik belirsizlikler zaman içerisinde son buldu ve 4 Ekim 1957 tarihinde resmen mücadele başladı. Bu mücadelenin tarihlerine dikkat edildiğinde görevlerin her iki ülke arasında bir satranç oyunu gibi hamleler yapıldığı göze çarpıyor. Bu süreci tarih sırasına göre anlatalım:

Sovyetler'den İlk Hamle

1957 yılında, SSCB tarafından Kazakistan’da bulunan Baykonur Uzay Üssü’nden R-7 roketi ile uzaya gönderilen Sputnik-1 uydusu, 23 gün sonra atmosfere girerek yandı.
3 Kasım 1957 yılında ikinci bir deneme olan Sputnik-2’nin geri dönüş mekanizması yoktu. Uçuşta, Laika adındaki köpek görevliydi.
Laika
Laika
Listverse
Sputnik-2 Dünya yörüngesine oturmuştu ama ateşleme sistemi ve kabinin ısınması sebebiyle Laika hayatını kaybetti. Bu durum sert tepkilere neden oldu. Laika sıcaktan ölmese bile, geri gelemeyecekti. İnsandan önce bir canlının dayanıklılığı test edilmek istendi.
Laika’dan önce Dezik, Tsygan ve Lisa isimli köpeklerle yörünge altı deneme uçuşları gerçekleştirildi. Ayrıntılara buradan ulaşabilirsiniz.

ABD'den İlk Karşı Hamle

Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü (Caltech) tarafından geliştirilen Explorer 1 uydusu 13,3 kg ile 83 kg’lık Sputnik 1’den oldukça küçüktü. Van Allen Radyasyon Kuşakları’nın keşfedilmesini bu uydu sağlamıştı. Bu sırada NASA henüz kurulmamıştı.
Van Allen Radyasyon Kuşakları
Van Allen Radyasyon Kuşakları
Wikimedia
1 Ekim 1958 tarihinde NASA (National Aeronautics and Space Administration) ABD'nin uzay programı çalışmalarından sorumlu olarak kuruldu. NASA adıyla fırlatılan ilk uzay aracı 11 Ekim 1958’de fırlatılan Pioneer oldu.

Karşılıklı Hamleler

Bunu gören SSCB, 1959 yılında Ay’ı hedef alarak sırasıyla Luna 1, Luna 2 ve Luna 3’ü yolladı. Luna 1 Ay yakınlarından geçen ilk nesne oldu ve Güneş yörüngesine oturdu. ABD, Explorer 6 aracı ile 7 Ağustos 1959’da Dünya’nın uzaydan ilk fotoğrafını çekti.
NASA, 1 Nisan 1960 tarihinde TIROS 1 uydusunu fırlatarak, ilk televizyon görüntülerinin gelmesini sağladı. TIROS 1 270 kg ağırlığında alüminyum ve çelikten oluşuyordu. 78 gün boyunca işlev gördü.
1960’lı yıllar Soyuz (uzay aracı) mühendis Sergey Korolyov tarafından tasarlandı ve kurduğu tasarım bürosu SSCB’nin görevlerini gerçekleştirmek için önemli bir etken oldu. Korolyov’un 1966’da kalp krizi ile erken ölmesi SSCB’nin Ay projesini kötü etkiledi.

Sovyetler, Bir İnsanı İlk Defa Uzaya Gönderdi!

Tarihler 12 Nisan 1961’i gösterdiğinde, Vostok 1 uzay mekiği ile Dünya yörüngesine ulaşan ilk kozmonot Yuri Gagarin olmuştu. Dünya yörüngesinde 108 dakikada tam bir tur attıktan sonra başarıyla Dünya’ya geri geldi. Sonrasında birçok görevde yer aldı.
Yuri Gagarin ve eşi
Yuri Gagarin ve eşi
Wikipedia
Yaşanan gelişmelerin üzerine 1961-1963 yılları arasında görevler gerçekleştirecek 7 kişilik pilot ekibi Amerika tarafından askerlerden belirlenerek Mercury Projesi kapsamında çeşitli misyonlarda bulundu. Bu misyonların gerçekleştirilmesi öncesinde maymunlar da görev aldılar.
5 Mayıs 1961’de Alan Shepard yörüngeli uçuş yapan ilk Amerikalı, 21 Temmuz 1961’de Gus Grissom ikinci uçuşu yapan astronot oldu. Kapsül kapakları infilak edince kurtarılamadı.
Başkan John F. Kennedy 25 Mayıs 1961'de federal hükumetin 1960'ların sonuna kadar Ay'a astronot göndermesi için bir proje tasarısı sundu. Bu proje daha sonra Apollo Projesi adını aldı.
11-12 Ağustos 1962 tarihinde Vostok 3 ve Vostok 4 SSCB tarafından fırlatıldı. Bu iki uzay aracı bir gün arayla fırlatıldı. Yörüngede birbirlerine 5 km kadar yaklaşarak uzaydaki ilk insanlı çoklu uçuşu gerçekleştirdi.

Sovyetler, Uzaya Bir Kadını İlk Defa Gönderen Taraf Oldu!

Bilim kadınları toplanın! Çünkü 16 Haziran 1963 tarihinde uzaya bir kadın kozmonot çıktı: Valentina Tereshkova. Vostok-6 ile 2 gün, 23 saat 12 dakika uzayda geçirdi. Dünya’nın yörüngesinde 48 tur attı.
Velentina Tereshkova (En solda da Yuri Gagarin)
Velentina Tereshkova (En solda da Yuri Gagarin)
Wikimedia
1961-1965 yılları arasında Ay yörüngesine çeşitli denemeler gerçekleştiren ABD, 28 Temmuz 1964’ de Ranger 7 ile başarılı bir görev gerçekleştirdi ve Ay yüzeyinin fotoğrafını elde etti.
18 Mart 1965 tarihinde Voskhod 2, uzay aracı ile SSCB kozmonotu Aleksey Leonov 12 dakika uzayda yürüyüş yaptı. Uzay aracına geri dönememesi halinde kullanmak üzere yanında bir intihar hapı götürmüştü, ancak bunu kullanması gerekmedi.
3 Haziran 1965 tarihinde NASA astronotu Gemini uzay aracı ile uzay boşluğuna adımını attı, misyonu 4 gün sürdü ve 66 tur attı, 23 dakika yürüyüş yaptı.
14 Temmuz 1965 tarihinde NASA Jet Propulsion Laboratory tarafından yapılan Mariner 4 uzay aracı Mars yüzeyinin 21 fotoğraflarını çekti. Mariner 3 Mars’a ulaşamazken, Mariner-4, 8 aylık yolculuk sonucu ulaştı.
SSCB’nin Venera sondası 16 Kasım 1965 tarihinde Venüs’den veriler elde etmişti. İki Vega programı aracı ve Venera-Halley sondası dahil olmak üzere, Venera serisinden on adet sonda Venüs'e başarılı inişler gerçekleştirdi ve yüzeyden veri iletti.

Sovyetler, Ay'a İlk Yumuşak İnişi Başardı!

Luna 9, Baykonur Uzay Üssü'nden Molniya roketiyle uzaya fırlatıldı ve 3 Şubat 1966'da Ay'ın yüzeyine yumuşak iniş yapabilen ilk uzay aracı oldu. Luna 10, 3 Nisan 1966'da Ay'ın yörüngesine girdi ve 3 saat sonra Ay çevresinde ilk turunu atarak yörüngeye giren ilk yapay nesne oldu.
Ay Yüzeyinden Çekilen İlk Fotoğraf
Ay Yüzeyinden Çekilen İlk Fotoğraf
Universe Today
2 Haziran 1966’da NASA JPL’de hazırlanarak Ay yüzeyine yumuşak iniş yapan Surveyor 1, 7 Ocak 1967 tarihine kadar görev yaptı. Surveyor 1, ayın yüzeyi ve sıcaklığı hakkındaki verilerin yanı sıra 11.000'den fazla fotoğraf iletti.

Sovyetler, Ay'a İlk Hayvanları Gönderdi!

15 Eylül 1968 tarihinde Zond projesi kapsamında SSCB Zond-5 aracı ile iki adet kaplumbağayı Ay’a gönderdi. Ay'ı dolaşan ve Dünya'ya dönen ilk karasal organizmalardı.
21 Aralık 1968 tarihinde NASA önderliğinde ABD önemli bir adım atarak Apollo-8 uzay aracı ile Frank Borman, James A. Lovell, William A. Anders isimli astronotları Ay yörüngesine ulaştırdı ve Anders tarafından meşhur ‘Dünya’nın doğuşu’ fotoğrafı çekildi.

ABD, Ay'a İlk İnsanları İndirdi!

16 Temmuz 1969 tarihinde Ay görevi kapsamında Apollo 11 uzay gemisi ile yola çıkan astronotlar 20 Temmuz 1969 tarihinde Ay’a ayak bastı. Ay modülü Eagle'da astronot Neil Armstong, Buzz Aldrin ve Michael Collins bulunuyordu.
Apollo-Soyuz Kucaklaşması
Apollo-Soyuz Kucaklaşması
NASA
Aradaki zamanlarda her iki taraftan da birçok başarılı ve başarısız misyon geldi. 1969 yılında ABD ve SSCB Apollo - Soyuz Test Projesi (ASTP) gerçekleştirme görüşmelerine başladı. Bu bir uzay araçlarının kenetlenme projesiydi. ASTP, iki süper gücün bir arada yürüttüğü ilk insanlı uzay uçuşu olduğundan, Uzay Yarışı'nı sona erdiren olay olarak yorumlanmaktadır. Ayrıntılara buradan ulaşabilirsiniz.
Neil Armstrong, o meşhur sözlerle tarihe geçtir:
Benim için küçük, insanlık için büyük bir adım.

Kaynak:  https://evrimagaci.org/uzay-yarisi-sovyetler-birligi-ve-amerika-birlesik-devletleri-arasindaki-yarisin-nefes-kesen-hikayesi-8376

Etiketler:
Kaydol: Kayıtlar (Atom)