6 Haziran 2020 Cumartesi

Ramazan Bayramı mı? Şeker Bayramı mı?

Ramazan Bayramı ve Şeker Bayramı tartışması her bayram gündeme geliyor. Doğru kullanım hangisidir, konunun tarihî ve lingüistik boyutları nasıldır? Bu konuya bir bakalım istedim, ilgilenirseniz buyurunuz:
+İslami literatüre bakıldığında, adı bizde tartışmalı olan bu bayramın adı aslında Fıtr Bayramı'dır. Arapçası İydü'l-Fıtr olan bayram İslam dünyasının hemen her coğrafyasında bu adla bilinir. İngilizce'deki kullanımı da Arapça'dan alınmış şekliyle Eid al-Fitr olarak yerleşmiştir. 
+Bayramın Arapça/orjinal adındaki Fitr kelimesi, "iftar" ve "fitre" kelimeleriyle akrabadır; hepsinin kökü Arapça'da "fatr" kelimesidir, o da "kesmek, yarmak, ikiye ayırmak, yaratmak, icat etmek" anlamlarına gelmektedir. İftar, orucu kesmek manasındadır. 
+Ramazan ayı içinde fitre verildiğini biliyoruz.Kelimenin orijinali "fıtr sadakası"dır,Ramazan ayını yaşamanın, onun mükâfat ve bereketinden faydalanmanın bir "şükran" belirtisi olarak ihtiyaç sahiplerine verilir.Ramazan sonrasındaki 3 günlük bayram, işte bu "şükran"ın bayramıdır 
+Meseleye biraz yaklaştık:
Yani bu bayramın adı, aslında, "Şükür Bayramı"dır ve eski zamanlarda bu bayrama Türkçe yazılı kaynaklarda İydü'l-Fıtr denilirken, halk arasında "Şükür Bayramı" (ve küçük bayram) kullanımı yaygınlaşmıştır.

Zurnanın zırt dediği yere gelmiş durumdayız 
+Şükür kelimesi Arapça kökenli bir kelimedir ve yine Arapça kökenli olan Şeker ile aynı şekilde yazılır. Kelimenin şükür mü, şeker mi olduğu bağlama göre belli olur veya (sesli harflere karşılık gelen) harekelerle tespit edilir. Hareke yoksa şükür ve şeker yazımı birebir aynıdır. 
+Şükür ve Şeker kelimelerinin eski yazıda nasıl yazıldığı hk öncelikle Kamus-i Türki lügatine müracaat edelim. Ali Sami Yen'in babası olan Şemseddin Sami tarafından kaleme alınan bu sözlükte yer alan Şeker ve Şükür maddelerinin görüntüleri ektedir (Kelimeler kırmızı işaretli)
+Şeker ve Şükür, eksi yazıda Şın-Kef-Rı harfleriyle, شکر şeklinde yazılır. Hareke nadiren kullanıldığı için, bu 2 kelimenin okunuşunda karışıklık olmuş ve bayramda Şeker ikramının da etkisiyle "Şükür Bayramı" kullanımı "Şeker Bayramı"na dönüşmüştür. 
+Şeker Bayramı kullanımıyla ilgili olarak birkaç lügate, Şemseddin Sami'nin Kamus-i Türki'sine ve Ahmet Vefik Paşa'nın Lehçe-i Osmânî'sine bakalım. Ş.Sami İyd-i Fıtr'ı "Şeker Bayramı" olarak tanımlamış, A.Vefik Paşa da "Şeker Bayramı -Fıtr" şeklinde tanımlamış.Bkz Kırmızı kutular
+"Şeker Bayramı" kullanımı eski yazı başka lügatlerde de var. Bu platformda akademik bir platform olmadığı için detaylara girmeden 2 başka sözlükten ilgili kullanımlara ait 2 görüntüyü daha paylaşmak istiyorum, eski yazı okuyanlar açıklamalara bakabilirler.
+Eski lügatlere bakıldığında "Şeker Bayramı" ve "Ramazan Bayramı" tabirlerinin eşanlamlı olarak kullanıldığını görüyoruz. Şöyle bir soru sorulabilir: bu eski yazı metinlerdeki Ş-K-R kelimelerinin Şükür değil de Şeker olduğundan nasıl emin olabiliyoruz?

Esasında doğru bir soru 
+Böyle bir konu gündeme geldiğinde bakılacak kaynak bellidir: Redhouse'un Lexicon'u. Redhouse Türkçe kelimelerin yanında latin harfli okunuşlarını da gösterdiği için, kelimelerin okunşu hk olağanüstü faydalıdır. Öncelikle Redhouse Lexicon'undaki Şeker ve Şükür maddelerine bakalım
+Redhouse Lexicon'daki (Türkçe-İngilizce Lügat) Şeker ve Şükür maddelerini kırmızı kutuya aldım. Görüleceği üzere Şükür ve Şeker aynı yazılmakta ama farklı okunmaktadır. Ayrıca Redhouse Şeker maddesinin altında "- Bayramı" girişiyle "Şeker Bayramı"nı da tanımlamıştır -alt tarafta
+Redhouse'dan bu alıntıları yaptığım Lexicon 1890'da basılmıştır ama kendisinin 1861de basılmış Kitâb-ı Lehçetü'l Maâni adlı daha dar kapsamlı bir başka sözlüğü de vardır.Şeker Bayramı ifadesini o sözlükten de kontrol ettim.Bayram maddesi altında Şeker Bayramı: The feast of sugar
+Sonuç olarak;
İslami açıdan bu bayramın ismi Fıtr Bayramı'dır.
Şeker veya Ramazan bayramı kullanımlarının ikisi de sadece Türkçe'ye mahsustur. İslami gerekçelerle "Şeker Bayramı" ifadesine karşı çıkmayı anlaşılmaz ve abes buluyorum, tartışması yapılacak bir konu gerçekten değil. 
+Konuyu kapatmadan, 1913'de basılmış olan ilk İslam Ansiklopedisi'ne de baktım (Brill), orada da "Şeker Bayramı" kullanımı yer alıyor.Diyeceğim: bu Şeker Bayramı ifadesi sonradan "seküler mahalle" tarafından uydurulmuş bir kullanım değildir,Osmanlı'dan beridir var sevgili dostlar
+İsteyen Şeker Bayramı, isteyen Ramazan Bayramı desin, bu farklar üzerinden kültürel bir yarılma oluşturmaya çalışmak bence doğru değil.
Tartışmaya girmeksizin, herkesin bayramını kutluyorum.
Ramazan Bayramı'nız şeker tadında geçsin 😀
Aileniz ve sevdiklerinizle nice bayramlara.. 
+Bayramın gereklerini yapalım, adı o kadar mühim değil:
Kinden, nefretten arınalım.Dargınlıklara, kırılganlıklara son vermek için bayram vesile olsun.Ölmüşlerimizi, hayattaki büyüklerimizi hatırlayıp arayalım.İhtiyaç sahiplerini maddi-manevi sevindirelim. Güçsüzlere yardım edelim 
+Konunun kapanmış olduğunu düşünüyordum, ama epey itiraz geldi. Osmanlı döneminde "Şeker Bayramı" kullanımına dair bulacağım başka kaynakları da eklemeye karar verdim. Z. Duckett Ferriman'ın Turkey and the Turks (1911) eseri, s.165, bkz. "Shekher Bairam"
+Redhouse lügatini ve sair Avrupalı kaynakları beğenmeyenler için Türkmenistan'da resmi tatil günlerini gösterir (eski tarihli) bir tablo.

Bakınız ne yazıyor: Ramadan or Seker Bairam (Eid al Fitr)

Eskilerde hem Ramazan bayramı kullanılıyor, hem de Şeker Bayramı. İkisi de var!
+Türkmenistan'ı tanıtıcı bir broşürden anlıyoruz ki orada da hem Ramazan Bayramı hem de Şeker Bayramı kullanımı var

Türkmenistan'da da var olması Şeker Bayramı ifadesnin çok eski/köklü olduğunu gösteriyor

Kültürel coğrafyamzda 2 kullanım da var ve yaygın
seakinglibrary.com/uploads/2/5/0/…
+Encyclopedia Britannica'nın 1911'de basılan 11. Edisyon'undan "Bairam" maddesinin görüntüsü ektedir
+16 Haziran 1916 tarihli The Schulenburg Sticker adlı Amerikan gazetesinde çıkan Müslüman bayramları ile ilgili küçük bir haber:

"Ramazan'dan sonra kutlanan Küçük Bayram veya Şeker Bayramı"

Kaynak
Kaynak
Etiketler:
Kaydol: Kayıtlar (Atom)